ΚΕΙΜΕΝΟ 1: Η ιστορία στην εκπαίδευση
(του Γεράσιμου Α. Μαρκαντωνάτου, διδάκτορος Κλασικής Φιλολογίας και συγγραφέα).
Η διδασκαλία της Ιστορίας στις νέες γενιές έχει στόχο, μεταξύ άλλων, να συνειδητοποιήσουν οι νέοι μας αλλά και να ενστερνιστούν συνάμα ότι τόσο ο ελληνικός όσο και ο παγκόσμιος πολιτισμός είναι αποτέλεσμα συλλογικής ανθρώπινης προσπάθειας – έργο μόχθων, αγώνων και θυσιών· ότι ο άνθρωπος χρωστάει επίσης πολλά στο χτες και στο προχτές, αλλά ταυτόχρονα έχει υπέρτατη ευθύνη για την οικοδόμηση του σήμερα, και τον σχεδιασμό και την προοπτική του αύριο. Αναμφίλεκτα, η αδιάλειπτη και επίμονη αναζήτηση και αξιολόγηση των κινήτρων για τις αποφάσεις και τις δράσεις των ιστορικών προσώπων και των λαών του παρελθόντος μας διαφωτίζουν για πολλά φλέγοντα ζητήματα του παρόντος και, ιδίως, μας καθοδηγούν σε ευστοχότερες πρωτοβουλίες και ενέργειες σχετικά με την αντιμετώπιση των εκάστοτε αναφυόμενων προβλημάτων στις ανθρώπινες κοινωνίες.
Το μάθημα της Ιστορίας στην εκπαίδευση σφυρηλατεί, εξευγενίζει και εξυψώνει την εθνική συνείδηση παράλληλα με την ανεκτίμητη συμβολή του στο να κατανοήσουν και να βιώσουν οι νέοι μας ότι όλοι είμαστε όχι μόνο πολίτες της χώρας μας αλλά και πολίτες του κόσμου, ισότιμοι με τους άλλους συνανθρώπους μας και κυρίως συνυπεύθυνοι για το μέλλον και την τύχη του ανθρώπινου γένους. Η τόνωση του πατριωτικού φρονήματος επιβάλλεται να εναρμονίζεται με την καλλιέργεια πανανθρώπινης αλληλεγγύης και με την ενδυνάμωση της πίστης στην κοινή μοίρα όλων των λαών της οικουμένης. Εξυπακούεται ότι υπ’ αυτήν την άποψη δεν χωράει ούτε ίχνος φανατισμού, σοβινισμού και μισαλλοδοξίας.
Είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι δεν έχει τόσο ουσιώδη παιδευτική αξία η αφήγηση στρατιωτικών, πολιτικών και διπλωματικών συμβάντων, η εξιστόρηση δηλαδή κατά βάση συγκρούσεων και πολέμων, όσο η ιστορία του πολιτισμού· γιατί αυτή παρουσιάζει την υλική και πνευματική ανέλιξη των ανθρώπινων κοινωνιών – την πολιτισμική πρόοδο της ανθρωπότητας. Για να έχει με άλλα λόγια βαρύνουσα παιδευτική αξία η Ιστορία, δεν πρέπει να εξαντλείται στη λεπτομερή έκθεση επιτευγμάτων, πολιτικών ή στρατιωτικών, αλλά να επικεντρώνεται κυρίως στο να αντιμετωπίζει τα ανθρώπινα έργα ως απότοκα της βούλησης και της προσπάθειας ενός κατά περίπτωση λαού, που εμπνέεται βέβαια και καθοδηγείται από ορισμένα προβεβλημένα άτομα – τους ηγέτες του. Θα ήταν ευτυχής συγκυρία για τον κάθε λαό να διαθέτει, σε κρίσιμες ιδίως ώρες, στιβαρούς, δυναμικούς και φωτισμένους ταγούς, ανιδιοτελείς προπάντων και αντάξιους των περιστάσεων.
Εκείνο επίσης που επιβάλλεται να υπογραμμιστεί εδώ είναι ότι η Ιστορία δεν πρέπει να περιορίζεται στην απλή αφήγηση και περιγραφή αλλά να προχωρεί στην εξήγηση ή, καλύτερα, στην ερμηνεία του ιστορικού γίγνεσθαι – δηλαδή στην αναζήτηση και αξιολόγηση των κινήτρων δράσης, στη διείσδυση στο εσωτερικό των γεγονότων. Στο ζήτημα αυτό άλλωστε εστιάζεται και ο κύριος σκοπός του μαθήματος της Ιστορίας και προς αυτόν κατατείνει και η γόνιμη διδασκαλία του – ανάλογα βέβαια με την ωριμότητα του μαθητικού ακροατηρίου. Και επειδή κανένα ιστορικό γεγονός δεν είναι δυνατό να θεωρηθεί αυθυπόστατο στον χώρο και στον χρόνο αλλά σε αλληλουχία και συνάρτηση με άλλα προηγούμενα ή επόμενα – στα οποία άλλωστε ανάγεται και η αιτία του -, η προσφορότερη και αποδοτικότερη μέθοδος διδασκαλία της Ιστορίας είναι η λεγόμενη «ιστορικογενετική», η μέθοδος δηλαδή εκείνη που παρουσιάζει τα γεγονότα σε συνάφεια και αλληλουχία αιτίων και αποτελεσμάτων. Γιατί μόνο στην περίπτωση αυτή οι μαθητές θα μπορέσουν να προβαίνουν σε σωστές ιστορικές κρίσεις και εκτιμήσεις και να συνάγουν ορθά συμπεράσματα. Σκόπιμο κρίνεται τέλος να επισημανθεί άλλη μια φορά εδώ ότι στη διδασκαλία της Ιστορίας ενδείκνυται προπάντων να αποφεύγεται το στοίβαγμα στη μνήμη χρονολογιών, βιογραφικών στοιχείων και γεγονότων, αλλά να επιδιώκεται κυρίως η καλλιέργεια κριτικής ιστορικής σκέψης και, πάνω απ’ όλα, απροκατάληπτης αξιολογικής ικανότητας. Έτσι το μάθημα αυτό θα αποκτήσει αληθινή και ουσιαστική παιδευτική αξία.
(25 Ιουνίου 2016)
ΚΕΙΜΕΝΟ 2:
Στην ψηφιακή εποχή που ζούμε, της διαρκούς διασύνδεσης, της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, τι νόημα μπορεί να έχουν για τους νέους οι εθνικοί εορτασμοί;
Τους οδηγούν πίσω στον πραγματικό κόσμο. Και θα σας εξηγήσω τι εννοώ. Στην εποχή μας θριαμβεύει η «επικοινωνία». Η επικοινωνία είναι το φαντασιακό στη θέση του πραγματικού. Το πραγματικό δεν εξαλείφεται, επειδή υπάρχει η επικοινωνία. Απλώς σκεπάζεται.
Οι τελετές, οι εθνικοί εορτασμοί, αυτό το πολύ απλό μάς θυμίζουν. Και μας τονίζουν πόσο σημαντική, πόσο πολιτικά καίρια είναι η απόκτηση και η προάσπιση της πατρίδας. Και πόσο δύσκολα χτίζονται οι πατρίδες. Αν θέλουμε, αντιλαμβανόμαστε το μήνυμα. Είναι δύσκολο, ομολογώ, να το αντιληφθούμε, καθότι οι εκάστοτε κρατούντες γνωρίζουν ότι προβολή της πατρίδας σημαίνει ταυτόχρονα υπενθύμιση των πολιτικών δικαιωμάτων των πολλών. Και για τον λόγο αυτόν διακωμωδούν τις εθνικές τελετές, τις διαπομπεύουν, τις μετατρέπουν σε brand, όπως κάνει σήμερα η γνωστή επιτροπή «Ελλάδα 2021». […]
Σήμερα, διακόσια χρόνια μετά την Ελληνική Επανάσταση, θεωρείτε ότι διδασκόμαστε σωστά την Ιστορία μας;
Η Ιστορία δεν «διδάσκει», με την έννοια ότι δεν έχει να μας προσφέρει έτοιμα παραδείγματα-υποδείγματα για το τι ακριβώς επιλέγουμε και πράττουμε στο σήμερα. Με βάση τη γνώση και την κατανόηση όσων συνέβησαν άλλοτε μπορούμε να αποκτήσουμε την παιδεία ‒την πολιτική παιδεία‒ πάνω στην οποία θα στηρίξουμε τις αποφάσεις μας για το σήμερα, για την τρέχουσα συλλογική ζωή μας.
Η κατάσταση στην οποία βρίσκεται σήμερα η χώρα μας δεν οφείλεται απλώς και μόνο στην έλλειψη «παιδείας». Πολλές παράμετροι μας οδήγησαν σε αυτήν. Όμως, εάν θέλουμε να αλλάξουμε αυτή την κατάσταση, να προγραμματίσουμε και να διεκδικήσουμε πιο φωτεινές ημέρες, η ιστορική παιδεία είναι το μεγάλο μας πλεονέκτημα, το βασικό μας εφόδιο.
Εάν, πάλι, θεωρούμε ότι όλα βαίνουν καλώς στη χώρα μας και στον κόσμο μας, τότε δεν μας χρειάζεται η Ιστορία. Ας θεωρήσουμε ότι η Ιστορία «τελείωσε». Και το 1821 μαζί της. […]
Τι αγαπάτε στην Ιστορία και ποιο είναι το πιο σημαντικό μάθημα που μπορεί να μας διδάξει;
Δεν υπάρχει η έννοια του μοιραίου. Αυτό μας κραυγάζει η Iστορία. Ο κόσμος αλλάζει συνεχώς, μπορεί να αλλάξει. Ενίοτε με «φωτιά και με μαχαίρι», ενίοτε με τα βαθιά ρεύματα που διατρέχουν τις κοινωνίες των ανθρώπων. Κανείς δεν είναι καταδικασμένος να αποδέχεται το κακό, τη μιζέρια. Όλοι έχουν δικαίωμα και υποχρέωση στην ανθρωπότητα ολόκληρη να κάνουν καλύτερο τον κόσμο μέσα στον οποίον ζουν. Αυτόν που παρέλαβαν από τους προηγούμενους και που θα κληροδοτήσουν στους επόμενους, στα παιδιά τους ‒ σαν οπαδός του Διαφωτισμού ακούγομαι. Κάτι τέτοια πίστευαν και τότε και κατέληξαν στο 1789, στο 1821, στο 1917. Λέτε;
Γιώργος Μαργαρίτης: «Απόσπασμα συνέντευξης στον Γιάννη Πανταζόπουλο (www. lifo.gr, 10/04/2021)
ΚΕΙΜΕΝΟ 3: Ωδή στην πατρίδα
Πατρίδα που σε γνώρισα
στ’αναγνωστικά του σχολείου
πάνω στο λόφο του Κολωνού
Πατρίδα που σ’αγάπησα
στις διηγήσεις του περήφανου παππού
πλάϊ στη σβησμένη ξυλόσομπα
Πατρίδα που σε ανακάλυψα
μέσα στις σκοπιές της ομιχλώδους Λάρισας
Πατρίδα που σε θαύμασα
στις απαντοχές της Κομοτηνής
Πατρίδα που σε λησμόνησα
τρέχοντας από δω κι από κεί
για να βρώ μιάν άλλη ταυτότητα
Πατρίδα που σ’έχασα
-ευτυχώς για λίγο-
χαμένος κι εγώ στις φρούδες υποσχέσεις
μιάς παγκοσμιοποιημένης ειρήνης
Πατρίδα που σε πλήγωσα
αρνούμενους την ιστορία και τους ήρωές σου
Πατρίδα που σε πρόδωσα
κρατώντας και κυματίζοντας άλλες σημαίες
Πατρίδα-μάνα
πρέπει να ξαναγυρίσεις κοντά μας
να προστατεύσεις όλα σου τα παιδιά
στην Ελλάδα και στην ξενιτειά
από τους κινδύνους του μέλλοντος
Χωρίς εσένα
κρατάμε τη δάδα μιάς δόξας
που μας καίει δίχως ποτέ να μας φωτίζει
Γιάννης Πανούσης, από την ποιητική συλλογή «Μοιρόγραφτο» 2018
Α. Να αποδώσετε περιληπτικά (60-70 λέξεις) τις προτάσεις που διατυπώνει ο συγγραφέας του κειμένου 1 ώστε να γίνει αποτελεσματικότερη η διδασκαλία της ιστορίας στο σχολείο.
Μονάδες 15
Β1. Να βρείτε οι προτάσεις που ακολουθούν αν είναι σωστές ή εσφαλμένες, σε σχέση με τις απόψεις που διατυπώνονται στα κείμενα 1 και 2 γράφοντας τη λέξη Σωστό ή Λάθος σε κάθε περίπτωση.
Σύμφωνα με τον συγγραφέα του κειμένου 1
α)αποκλειστικός σκοπός της ιστορίας είναι η καλλιέργεια εθνικής συνείδησης.
β)η ιστορία του πολιτισμού των λαών έχει μεγαλύτερη παιδευτική αξία από την αφήγηση της πολιτικής και στρατιωτικής τους ιστορίας.
Σύμφωνα με τον συγγραφέα του κειμένου 2
γ) οι εορτασμοί των εθνικών επετείων επαναφέρουν τους νέους στην πραγματικότητα.
δ) η ιστορική μας παιδεία πρέπει να γίνει το εθνικό μας πλεονέκτημα.
ε) ο κόσμος αλλάζει μόνο με τις επαναστάσεις.
Μονάδες 10
Β2. α. Πόσο βέβαιοι είναι οι συγγραφείς για τις απόψεις που διατυπώνονται στα παρακάτω αποσπάσματα; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας αναφέροντας συγκεκριμένες γλωσσικές επιλογές σε κάθε περίπτωση:
- «Αναμφίλεκτα, η αδιάλειπτη και επίμονη αναζήτηση και αξιολόγηση των κινήτρων για τις αποφάσεις και τις δράσεις των ιστορικών προσώπων και των λαών του παρελθόντος μας διαφωτίζουν για πολλά φλέγοντα ζητήματα του παρόντος και, ιδίως, μας καθοδηγούν σε ευστοχότερες πρωτοβουλίες και ενέργειες σχετικά με την αντιμετώπιση των εκάστοτε αναφυόμενων προβλημάτων στις ανθρώπινες κοινωνίες».κειμ.1
- «Με βάση τη γνώση και την κατανόηση όσων συνέβησαν άλλοτε μπορούμε να αποκτήσουμε την παιδεία ‒την πολιτική παιδεία‒ πάνω στην οποία θα στηρίξουμε τις αποφάσεις μας για το σήμερα, για την τρέχουσα συλλογική ζωή μας.» κειμ.2
Μονάδες 10
β. Να αντικαταστήσετε τις ακόλουθες λέξεις του κειμένου 1 με σημασιολογικά ισοδύναμές τους: υπέρτατη- αδιάλειπτη – απότοκα – εστιάζεται- προβαίνουν Μονάδες 5
Β3α. Ποια η λειτουργία του ερωτήματος [Λέτε; ] στο τέλος του κειμένου 2; Μονάδες 5
β. Να συγκρίνετε την τελευταία παράγραφο του κειμένου 1 με την απάντηση του 2ου ερωτήματος του κειμένου 2 ως το ύφος του λόγου. Μονάδες 10
Γ. Ποιο είναι ,κατά τη γνώμη σας, το βασικό θέμα του ποιήματος (κείμενο 3); Να τεκμηριώσετε την άποψή σας, αξιοποιώντας τρεις (3) κειμενικούς δείκτες της επιλογής σας. (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
Δ. Με βάση και τις απόψεις που διατυπώνονται στα κείμενα αναφοράς, να απαντήσετε στο ακόλουθο ερώτημα υπό μορφήν άρθρου, 350-400 λέξεων: Ποιος πιστεύετε ότι είναι ο ρόλος της ιστορίας στη διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης αλλά και της συμφιλίωσης των λαών;
Μονάδες 30
Καλή επιτυχία!
Σπάρτη Τρίτη 24/5/2022
Η ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ
Οι καθηγητές/ τριες
Κατσίχτη Ευγενία
Παπασαράντος Θεόδωρος
Παπατσίρος Απόστολος
Πολυμενάκου Μυρσίνη
